گفت‌وگو| «حملات علیه ایران با هنجارهای حقوق بین‌الملل مطابقت ندارد»- استاد قزاقستانی
این مصاحبه اختصاصی با یکی از استادان و فعالان ایران‌شناسی در قزاقستان، به بررسی «جایگاه فرهنگ و تمدن ایران در آسیای مرکزی و جهان» می‌پردازد.
در این گفت‌وگو، خانم روزا صادق‌اوا به ابعاد مختلف تمدن کهن ایران، از جمله تأثیر آن بر ادبیات، علم، و اخلاق جهانی، و همچنین روابط تاریخی و فرهنگی ایران با کشورهای آسیای مرکزی اشاره می‌کند. همچنین، دیدگاه ایشان در مورد ماهیت فرهنگ ایرانی، تحلیل تنش‌های اخیر منطقه از منظر حقوق بین‌الملل، و آینده روابط فرهنگی و اقتصادی ایران و قزاقستان مورد بحث قرار می‌گیرد.
سؤال: به عنوان یکی از بنیانگذاران ایران‌شناسی در قزاقستان، جایگاه فرهنگ و تمدن ایران را در آسیای مرکزی و در سطح جهانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پاسخ: ایران یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان است و در سطح جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد. در زمان سلسله هخامنشیان، یکی از اولین امپراتوری‌های بزرگ جهان در خاک ایران تأسیس شد. پایتخت آن، تخت جمشید، نمادی از معماری و سیستم حکومتی بود. از طریق دین زرتشت، تأثیر عمیقی بر جهان معنوی بشریت گذاشت. شخصیت‌هایی مانند فردوسی، عمر خیام، سعدی، حافظ و مولانا میراثی ماندگار در ادبیات جهان بر جای گذاشتند. در قرون وسطی، ایران به مرکز علم و هنر تبدیل شد.
اگر به دانشمندان مشهور آن بپردازیم، ابوعلی سینا (اویسینا) در زمینه‌های پزشکی، فلسفه و نجوم با آثار خود شناخته شده است. عمر خیام ریاضیدان، ستاره‌شناس و شاعر بود. ابوریحان بیرونی تحقیقات مهمی در زمینه جغرافیا، ریاضیات و کانی‌شناسی انجام داد. زکریای رازی برای اولین بار در پزشکی از الکل استفاده کرد و درمان آبله توصیف کرد. این دانشمندان مشهور در یک فضای فرهنگی زندگی می‌کردند و سهم بی‌اندازه‌ای در توسعه علم داشتند.
روابط فرهنگی بین مردم ایران و آسیای مرکزی هزاران سال به طول انجامیده است. بسیاری از کلمات در زبان‌های قزاقی، ازبکی و قرقیزی امروزی با زبان فارسی مرتبط هستند. نوروز یک میراث مشترک فرهنگی ایرانی است که در کشورهای آسیای مرکزی گسترش یافته است. زبان فارسی در قرون وسطی یک زبان علمی و شاعرانه بین‌المللی بود. مردم آسیای مرکزی شروع به تسلط بر زبان غنی فارسی و آشنایی با فرهنگ فارسی کردند. شخصیت‌های بزرگ قزاق مانند آبای، شاکاریم و دیگران در زمان خود با ادبیات فارسی آشنا بودند. آبای در آثار خود شاعران شرقی را ستایش می‌کند و می‌گوید:
" فضولی، شمسی، شیخ علی
نوایی، سعدی، فردوسی
خواجه حافظ، ای همگی
مدد برسان، ای شاعران، فریاد"
بدین ترتیب می‌توان تأکید کرد که فرهنگ و تمدن غنی ایران جایگاه ویژه‌ای در آسیای مرکزی و در سطح جهانی دارد.
سؤال: شما به ویژگی‌های فرهنگی پرداختید. به عنوان یک ناظر خارجی که سال‌ها با ایرانیان در ارتباط بوده‌اید، برجسته‌ترین اصول اخلاقی و ویژگی‌های فرهنگی جامعه ایران را چه می‌دانید؟
پاسخ: به طور کلی مردم ایران بسیار مهمان‌نواز، سخت‌کوش و مهربان هستند. آنها غذاهای خاصی برای مهمانان آماده می‌کنند و حداکثر احترام را نشان می‌دهند. احترام به بزرگان و حفظ روابط خانوادگی از مهمترین وظایف اخلاقی آنهاست. برای بسیاری از ایرانیان، اسلام بخش مهمی از زندگی روزمره است. نماز، روزه، حج و اعیاد مذهبی به طور گسترده جشن گرفته می‌شوند. شرم و آبرو مفاهیم اخلاقی عمیقی برای ایرانیان هستند. آنها به شعر و ادبیات احترام می‌گذارند. برای ایرانیان، فردوسی، حافظ، مولانا، سعدی فقط شاعر نیستند، بلکه معلمان معنوی نیز هستند. بسیاری شعر را از بر می‌دانند و حتی در زندگی روزمره از آن استفاده می‌کنند در قالب (ضرب‌المثل و سخنان حکیمانه). "تعارف" نوع خاصی از آداب کلامی در ایران است و یکی از ویژگی‌های بارز فرهنگ ارتباطی ایرانیان محسوب می‌شود.
سؤال: با توجه به این غنای فرهنگی، برخی از کارشناسان معتقدند که ماهیت فرهنگ ایرانی جنگ‌طلبانه نیست. تحلیل شما در این مورد چیست؟
پاسخ: تمدن ایران (فرهنگ ایرانی) بر اساس همزیستی مسالمت‌آمیز و گفتگوی فرهنگی میلیون‌ها نفر بنا شده است. به عنوان مثال، اصل اساسی دین زرتشت (در دوران باستان) این است: "اندیشه نیک، گفتار نیک، کردار نیک". هسته اصلی این آموزه، هماهنگی بین انسان و جهان است و خشونت تجلی نیروی شیطانی است. شاعرانی مانند مولانا، حافظ و سعدی در آثار خود درباره عشق، بخشش، جستجوی معنوی و انسانیت نوشتند. ماهیت فرهنگ ایرانی اساساً جنگ‌طلبانه نیست، بلکه برعکس – تمدنی است که به جستجوی معنوی و همزیستی مسالمت‌آمیز دعوت می‌کند. با این حال، برخی عوامل سیاسی و منطقه‌ای ممکن است این تصویر را تحریف کنند.
سؤال: در سال‌های اخیر شاهد تنش‌های قابل توجهی در منطقه، به ویژه تهدیدات نظامی علیه ایران از سوی اسرائیل و ایالات متحده بوده‌ایم. این اقدامات را از منظر حقوق بین‌الملل چگونه تحلیل می‌کنید؟
پاسخ: درگیری بین ایران و اسرائیل که در 13 ژوئن 2025 آغاز شد، ابعاد گسترده‌ای پیدا کرد و توجه جامعه بین‌المللی را به خود جلب کرد. اگر یک کشور مورد حمله مسلحانه قرار گیرد، حق دفاع از خود را دارد. هر اقدام علیه غیرنظامیان یا با هدف قرار دادن اهداف غیرقانونی باشد – نقض حقوق بین‌الملل محسوب می‌شود. تهدیدات نظامی یا حملات علیه ایران با هنجارهای حقوق بین‌الملل مطابقت ندارد. این بار دیگر اهمیت حل و فصل درگیری‌ها از طریق مسالمت‌آمیز، دیپلماتیک و سازوکارهای قانونی را نشان می‌دهد. به نظر من، قوانین بین‌المللی تعیین شده نباید نقض شوند.
سؤال: در پایان، آینده روابط فرهنگی ایران و کشورهای آسیای مرکزی، به ویژه قزاقستان را چگونه می‌بینید؟
پاسخ: روابط فرهنگی بین ایران و آسیای مرکزی، به ویژه قزاقستان، ریشه‌های تاریخی عمیقی دارد و پتانسیل زیادی برای ارتقای آنها به سطح جدیدی در آینده وجود دارد. مردم ایران و آسیای مرکزی در یک فضای تمدنی مشترک توسعه یافته‌اند. آینده روابط فرهنگی بین ایران و قزاقستان روشن است. ابتکارات موفق در این زمینه اعتماد بین دو کشور را تقویت کرده و روابط دیپلماتیک و اقتصادی را نیز به سطح جدیدی ارتقا خواهد داد.
در مورد روابط اقتصادی دو کشور، حجم تجارت بین قزاقستان و ایران روز به روز در حال افزایش است و هدف رسیدن به 3 میلیارد دلار در تجارت متقابل است. همکاری نزدیک بین ایران و قزاقستان – روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی دو کشور را بیش از پیش تقویت خواهد کرد.
روابط عمومی و اطلاع رسانی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
